Ticari Uyuşmazlık oluşması durumunda arabuluculuk ücreti nasıl ödenir? sorusu çokça sorulan sorulardan biri. Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun 2. maddesinde arabuluculuk, “Sistematik teknikler uygulayarak, görüşmek ve müzakerelerde bulunmak amacıyla tarafları bir araya getiren, onların birbirlerini anlamalarını ve bu suretle çözümlerini kendilerinin üretmesini sağlamak için aralarında iletişim sürecinin kurulmasını gerçekleştiren, , uzmanlık eğitimi almış olan tarafsız ve bağımsız bir arabulucunun katılımıyla ve TTK uyarınca ticari iş sayılan ve arabuluculuğa elverişli olan uyuşmazlıklar ve ihtiyarî olarak da yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemi” şeklinde tanımlanmaktadır. Daha basit bir ifade ile arabuluculuk, bir hukuk uyuşmazlığının, tarafların kendi iradeleriyle seçtikleri veya Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından arabulucu olarak adlandırılan tarafsız ve güvenilir bir üçüncü kişi yardımıyla iki tarafın ortak menfaati esas alınarak çözümlenmesidir. Arabuluculuk faaliyetindeki amaç haklıyı veya haksızı bulmak yahut belirlemek değil; tarafların her ikisinin de menfaatlerinin en uygun şekilde dengelenmesini öngören bir anlaşma zeminin bulunmasına çaba sarf ederek, uyuşmazlığın çözüme kavuşturulmasını gerçekleştirmektir.
Arabuluculuk faaliyeti doğru uygulandığı takdirde hem hukuki uyuşmazlığın tarafları hem de yargı sistemi için önemli faydalar sağlamaktadır. Arabuluculuğun yargısal yollara göre avantajlarından bazıları; daha kısa sürmesi, daha az masraflı olması, sürecin tarafların kontrolünde olması, her iki tarafında mutabık olduğu bir kararda anlaşmaya varılmasıdır. Ancak bu faydalar yargısal yollara başvurmanın kötü olduğu anlamına gelmemektedir çünkü arabuluculuk faaliyeti ile nihayete ermeyen uyuşmazlıklar yargısal yollar ile sonuçlanmaktadır.
Ticari uyuşmazlık durumlarında arabuluculuk zorunlu arabuluculuk ve ihtiyari arabuluculuk olarak ikiye ayrılmaktadır. Arabuluculuk ücreti de bu hususa göre farklılık arz etmektedir. Örneğin devletin arabuluculuk için ücret ödemesi, zorunlu arabuluculuk ve ihtiyari arabuluculuk faaliyetlerinde farklıdır. Arabuluculuk ücretindeki bu karışıklığın giderilmesi için zorunlu arabuluculuk ve ihtiyari arabuluculuk ayrı olarak incelenecektir. İlk olarak ticari uyuşmazlıklarda ihtiyari arabuluculuk ve buna bağlı olarak ihtiyari arabuluculukta ücretin nasıl ödeneceği incelenecektir.
Ticari uyuşmazlık kampsamında ihtiyari arabuluculuk, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 5/A(1) maddesinde sayılı olmayan ticari davalarda, tarafların bir arabulucuya gitme zorunluluğu olmadığı halde uyuşmazlığın çözümü için arabulucuya başvurmalarıdır. İhtiyari arabuluculuk faaliyetinde giderler temelde, arabulucunun ücreti ve bu süreçte yapılan diğer masraflardır. Arabulucunun ücret ve masrafları isteme hakkı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu m.7’de düzenlenmiştir. Buna göre, arabulucu yapmış olduğu faaliyet karşılığı ücret ve masrafları isteme hakkına sahiptir. Arabulucu, ücret ve masraflar için avans da talep edebilir. Arabuluculuk ücreti ve taraflar tarafından nasıl ödeneceği de bu madde de belirtilmiştir. Maddeye göre, taraflar aksine bir düzenleme yapmamışlarsa, arabulucunun ücreti Arabulucu Asgari Ücret Tarifesine belirlenecektir. Tarafların arabuluculuk giderlerinde sorumluluğu hususu da bu madde de açıkça düzenlenerek ücret ve masraflardan tarafların eşit şekilde sorumlu olduğunu hüküm altına almıştır. Ancak taraflar bunun aksine karar verebilirler (HUAK m. 7/2). Arabulucunun ücretinin ve yaptığı masrafların ödenmemesi durumunda başvurabileceği yollar farklılık arz etmektedir. Şayet taraflar arabuluculuk süreci sonunda anlaşmaya varıp bunu da açıkça ilam niteliği taşıyan bir belgeye yazmışlarsa, arabulucu taraflara karşı ilamlı icra takibi yapabilir. Ancak taraflar süreci sonlandırmamış veya sonlandırmalarına rağmen ilam niteliğinde bir belge meydana gelmediyse, bu durumda başlangıçta sözleşme yapılıp yapılmaması önem taşır. Sözleşme olması durumunda o sözleşmeye göre, sözleşme yoksa Asgari Ücret Tarifesine göre hesaplanacak ücret ve yapılan masraflar esas alınarak ilamsız icra takibi yapılabilir. Arabulucunun yaptığı ilamsız takibe itiraz edilmesi durumunda, arabulucu elindeki belgelere göre itirazın kaldırılması veya itirazın iptali davası açabilir.
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 5/A maddesine göre, Türk Ticaret Kanunu’nun 4’üncü maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilen ticari davalardan, konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır. Bu sayılan davalarda arabulucuya başvurulmadan asliye ticaret mahkemesine dava açılamaz. Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren altı hafta içinde sonuçlandırır. Bu süre zorunlu hâllerde arabulucu tarafından en fazla iki hafta uzatılabilir.Ticari uyuşmazlıklarda zorunlu arabuluculuk ücreti ihtiyari arabuluculuğa göre birtakım farklılıklar göstermektedir. Burada arabulucu ücretinin tespiti için tarafların arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşıp anlaşamadıklarına bakılır. Taraflar uyuşmazlık konusunda anlaşırlarsa, ücret uyuşmazlığın taraflarından alınır. Tarafların ücret konusundan bir anlaşması yoksa eşit olarak ödenir. Bu ücret kanuna göre, Arabuluculuk Asgari Ücret Tarifesinin eki Arabuluculuk Ücret Tarifesinin İkinci Kısmına göre belirlenir. Ayrıca kanun alt sınır belirleyerek bu ücretin, Tarifenin Birinci Kısmında belirlenen iki saatlik ücret tutarından az olamayacağını belirtmiştir. Tarafların uyuşmazlık konusunda anlaşamamaları durumunda iki ihtimal vardır. Arabuluculuk faaliyetinde taraflara ulaşılamaması, tarafların katılmamaları veya iki saatten az süren görüşmeler sonunda tarafların anlaşamamaları durumunda, iki saatlik ücret tutarı Tarifenin Birinci Kısmına göre Adalet Bakanlığı bütçesinden ödenecektir. İki saatten fazla süren görüşmeler sonucunda taraflar anlaşamazlarsa iki saati aşan kısma ilişkin ücret aksi kararlaştırılmadıkça taraflarca eşit şekilde ödenir. Ayrıca zorunlu arabuluculuk uyarınca arabuluculuk bürosu tarafından yapılması gereken zorunlu giderler, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılması hâlinde anlaşma uyarınca taraflarca ödenmek, anlaşmaya varılamaması halinde ise ileride haksız çıkacak taraftan tahsil olunmak üzere Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanır. Kanun bunlara ek olarak zorunlu arabuluculuk ücretleri hususunda bazı yaptırımlar düzenlemiştir. Eğer taraflardan birinin geçerli bir mazeret göstermeden ilk toplantıya katılmaması sebebiyle arabuluculuk faaliyetinin sona ermesi durumunda, bu taraf davada kısmen veya tamamen haklı çıksa bile yargılama giderinin tamamından sorumlu tutulur. Ayrıca bu taraf lehine vekâlet ücretine hükmedilmez. Her iki tarafın da ilk toplantıya katılmaması sebebiyle sona eren arabuluculuk faaliyeti üzerine açılacak davalarda tarafların yaptıkları yargılama giderleri kendi üzerlerinde bırakılır.
Yukarıda aktarılan bilgilere göre ticari uyuşmazlık halinde arabuluculuk ücretinin ödenmesi ihtiyari ve zorunlu olmasına göre farklılık göstermektedir. İhtiyari arabuluculukta taraflar aksine bir karar vermezse, taraflar eşit olarak öderler. Zorunlu arabuluculukta ise tarafların anlaşıp anlaşamaması önem taşır. Çünkü taraflar anlaşamazlarsa, iki saate kadar olan görüşmelerde ücret Adalet Bakanlığı tarafından ödenir. Ayrıca arabuluculuk bürosu tarafından yapılması gereken zorunlu giderler de zorunlu arabuluculukta düzenlenmiştir. Zorunlu arabuluculuk ücreti ödemelerine ilişkin dikkat çeken bir diğer husus ise yaptırım niteliğinde bazı hükümler düzenlenmesidir. Bu sayılan hususiyetlerle ticari uyuşmazlıklarda arabuluculuk ücretinin ödenmesi arabuluculuğun mahiyetine göre farklılık göstermektedir.
KAYNAKÇA
6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu
6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu
6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Gerekçesi
Ekmekçi, Ö. & Özekes, M. & Atalı, M. & Seven, V. (2019), Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
Koçyiğit, İ. & Bulur, A. (2019). Ticari Uyuşmazlıklarda Dava Şartı Arabuluculuk. Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Arabuluculuk Daire Başkanlığı Yayını.
Türkiye Barolar Birliği. (2019). Ticari Uyuşmazlıklarda Dava Şartı Olan Arabuluculukta Taraf Vekilliği El Kitabı.