Arabuluculuk kurumu, hukuk düzenimize ilk kez 2012 yılında 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ile girmiştir. Sonradan yapılacak olan düzenlemelere kadar başvurulması tamamen tarafların tercihine bırakılmış olan arabuluculuk kurumu, sonraları iş ve ticaret davaları gibi bazı alanlarda dava şartı olarak düzenlenmiştir.
Arabuluculuk, uyuşmazlık konusu olayın taraflarının bağımsız ve tarafsız üçüncü bir kişi tarafından bir araya getirilmesi ile söz konusu uyuşmazlığın çözümü için iletişim kurmalarının ve müzakere etmelerinin sağlandığı alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Ülkemizde mahkemelerin yoğunluğu ve dava sürelerinin bir hayli uzaması sebebiyle arabuluculuk kurumu bazı davalar için dava şartı haline getirilmiş, dolayısıyla başvurulması zorunlu bir yol haline gelmiştir.
Diğer ülkelerin hukuk sistemlerinde olduğu üzere, ülkemizde de arabulucu olabilmek için belli kriterlere sahip olma ve bazı şartları sağlama yükümlülüğü istenmektedir. Ülkemizde arabulucu olabilmek için öncelikle Türk vatandaşlığı sahibi olmak gerekmektedir. Vatandaşlığın yanı sıra ülkemiz üniversiteleri hukuk fakültelerinden mezun olma veya yurtdışında mezun olmuş olup eksik ders varsa sınava girerek başarı belgesi almış olma şartı gözetilmektedir. Arabulucu olmak isteyen ilgilinin hukuk fakültesi programlarından mezun olduktan sonra meslekte en az beş yıllık kıdemi bulunmalıdır. Bu şartların yanı sıra ilgilinin Adalet Bakanlığı tarafından açılan “Arabuluculuk Eğitimi”ni tamamlamış olması ve yine bakanlık tarafından yapılacak olan yazılı sınavda da başarı olması istenmektedir.
Yukarıda sayılan şartların yanında arabulucu olmak isteyen kişi için birtakım cezai kriterler de şart koşulmaktadır. Arabulucu olmak isteyen kişi; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıldan fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile Devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık, gerçeğe aykırı bilirkişilik yapma, yalan tanıklık ve yalan yere yemin suçlarından mahkûm olmamalıdır. Bunun yanında ilgilinin terör örgütleriyle de hiçbir şekilde bağlantısı bulunmaması gerekmektedir.
Arabulucu olmak isteyen ve yukarıda saymış olduğumuz şartları sağlayan kişiler, Adalet Bakanlığı tarafından yapılacak olan yazılı sınava başvurabileceklerdir. Adalet Bakanlığı, yapılacak olan sınavın yeri, tarihi, başvuru yolları gibi diğer koşulları Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü ve Arabuluculuk Daire Başkanlığı’nın internet adreslerinde ayrıca ilan etmektedir.
Yazılı sınavda gösterilen başarıdan sonra ilgili sözlü (uygulamalı) sınav aşamasına davet edilmektedir. Bu aşamada uygulamalı bir şekilde dava çözümlemesi yaptırılarak kişiye buna uygun bir değerlendirme yapılmaktadır. Her iki sınavda da başarılı olan ve bütün ölçütlere sahip olan ilgili “Arabulucular Sicili’ne” kaydolur. Arabulucu olan kişi sicile kayıt tarihinden itibaren faaliyetlerine başlayabilir.